หลาย ๆ คนก็จะรู้จักเส้นเลือดขอดกันดีอยู่แล้ว เมื่อพูดถึงเส้นเลือดขอดบางคนอาจมองเป็นปัญหาเล็ก ๆ และไม่รุนแรง อาจมีผลกระทบแค่เพียงเกิดความไม่สวยงามเท่านั้น จึงละเลยที่จะเข้ารับการรักษาโดยเร็ว และส่วนใหญ่จะปล่อยทิ้งเอาไว้ รักษา ทั้งที่ความจริงแล้วหากเป็นเส้นเลือดขอดแล้วไม่รีบรักษาอาจส่งผลให้เกิดแผลที่หลอดเลือดดำ และส่งผลต่ออาการทางร่างกายต่าง ๆ ตามมา
ดังนั้นเมื่อเป็นเส้นเลือดขอดจึงควรเข้าพบแพทย์ผู้ชำนาญการโดยเร็วเพื่อทำการรักษาอย่างถูกวิธี เพราะโรคนี้ถ้ารู้เร็ว รักษาเร็ว ก็จะหายได้เร็ว
รู้จักโรคเส้นเลือดขอด
ในร่างกายของเรามีหลอดเลือดดำใต้ผิวหนัง โดยแบ่งออกเป็น หลอดเลือดดำชั้นตื้น (Superficial Vein) และหลอดเลือดดำส่วนลึก (Deep Vein) หลอดเลือดเหล่านี้จะถูกล้อมรอบไปด้วยกล้ามเนื้อที่ทำหน้าที่บีบหลอดเลือดดำเพื่อส่งเลือดดำกลับเข้าสู่หัวใจ
เมื่อกล้ามเนื้อบีบหลอดเลือดดำที่ขาทำงานผิดปกติ ส่งผลให้เลือดตกค้างและไม่สามารถถูกลำเลียงกลับเข้าสู่หัวใจได้ทั้งหมด บางครั้งเกิดการย้อนกลับของเลือดดำจากวาล์ว (Valve) รั่วชำรุด ทำให้เลือดดำค้างในหลอดเลือดแล้วเกิดการขยายตัวกลายเป็น “เส้นเลือดขอด” (Varicose Vein)
ความรุนแรงของเส้นเลือดขอด
ความรุนแรงของเส้นเลือดขอดนั้นมีหลายระดับเลยทีเดียว โดยเริ่มตั้งแต่การมองเห็นเห็นเส้นเลือดฝอยเล็ก ๆ (Spider Vein) บนผิวหนัง อาการปวดขา เท้าและขาบวม ในระดับอาการที่แรงขึ้นมาหน่อยก็จะเห็นเห็นหลอดเลือดโป่งพองมีลักษณะคดเคี้ยวคล้ายกับตัวหนอน สีผิวบริเวณนั้นเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเข้มขึ้น ผิวหนังก็แห้งแข็ง ไปจนถึงการอักเสบเป็นแผล
ปัจจัยเสี่ยงเส้นเลือดขอด
เส้นเลือดขอดนั้นเกิดจากปัจจัยเสี่ยงหลาย ๆ อย่างด้วยกัน เช่น
- อายุ เมื่ออายุมากขึ้นก็จะยิ่งมีโอกาสเป็นโรคนี้ได้สูงขึ้น
- โรคอ้วน น้ำหนักเกินจะเสี่ยงต่อการเป็นเส้นเลือดขอด
- อาชีพ ที่ต้องยืนหรือนั่งติดต่อกันเป็นเวลานาน
- ผู้หญิง มีโอกาสเกิดโรคเส้นเลือดขอดมากกว่าผู้ชาย โดยเฉพาะหญิงตั้งครรภ์ที่ปริมาณของการไหลเวียนในเลือดสูงขึ้น ทำให้เกิดการตึงของหลอดเลือด นอกจากนั้นระดับฮอร์โมนที่เปลี่ยนแปลงเร็ว ส่งผลให้ผนังกล้ามเนื้ออาจทำงานบกพร่องได้
- ผู้ที่ขาดการออกกำลังกาย การที่ร่างกายไม่ค่อยได้เคลื่อนไหว หรือใช้ชีวิตสะดวกเกินไป จะส่งผลทำให้กล้ามเนื้อขาเสื่อมประสิทธิภาพ และกล้ามเนื้อนั้นเป็นส่วนหลักช่วยบีบหลอดเลือด นี่จึงเป็นสาเหตุของหลอดเลือดขอดได้
- อื่น ๆ เช่น ในผู้ป่วยโรคหัวใจหลอดเลือดดำทำงานผิดปกติ ผู้ที่เคยมีลิ่มเลือดอุดตัน ก็จะมีโอกาสเกิดเส้นเลือดขอดได้มากกว่า เป็นต้น
อาการของเส้นเลือดขอด
อาการที่พบในระยะเริ่มแรก จะมองเห็นเส้นเลือดโป่งพองและคดเคี้ยวไปมาอย่างชัดเจนใต้ผิวหนัง โดยเห็นเป็นลายเส้นสีเขียวคล้ำ ลักษณะเหมือนตัวหนอนหรือไส้เดือน
โดยเฉพาะเวลายืนจะยิ่งเห็นได้ชัดเจนขึ้นมาก ส่วนจะมีจำนวนมากหรือน้อยนั้นก็ขึ้นอยู่กับความรุนแรงที่เป็น ระยะเริ่มแรกนั้นยังไม่มีอาการอื่น ๆ ร่วมด้วย ตำแหน่งที่พบได้บ่อย ได้แก่ บริเวณน่อง แต่สามารถพบบริเวณใดก็ได้ ระหว่างตาตุ่มขึ้นไปถึงสะโพกซึ่งโดยทั่วไปมักเกิดกับขาแต่ละข้างไม่เท่ากัน หรือเกิดแตกต่างกันออกไป
ในบางครั้งอาจเกิดกับขาเพียงข้างเดียวก็ได้ ในกรณีมีสาเหตุมาจากการมีก้อนเนื้อในอุ้งเชิงกรานที่กดทับเส้นเลือดดำในอุ้งเชิงกรานเพียงข้างเดียว หรือการมีภาวะเส้นเลือดดำมีลิ่มเลือดเพียงข้างเดียว นอกจากนี้ อาจพบเส้นเลือดขอดที่บริเวณช่องคลอดได้ด้วยในหญิงตั้งครรภ์ ในกรณีที่ถ้าเป็นรุนแรงอาจมีผื่นคันขึ้นและมีอาการคันร่วมด้วยในบริเวณที่เป็นเส้นเลือดขอด จะขึ้นมากโดยเฉพาะตรงบริเวณใกล้ ๆ กับข้อเท้า และผิวหนังในบริเวณนั้นอาจออกเป็นสีคล้ำ ๆ
ส่วนใหญ่มักจะไม่ค่อยเห็นอาการของเส้นเลือดขอด ยกเว้นจากการสังเกตความผิดปกติทางร่างกาย ได้แก่
- มองเห็นเส้นเลือดคดเคี้ยวและนูนออกมา
- เส้นเลือดเป็นสีม่วงเข้มหรือสีฟ้าบริเวณขา
- มีอาการปวด เมื่อยล้า ปวดกล้ามเนื้อ หนักขา
- บริเวณที่เป็น บวม ร้อนขาส่วนล่าง
- ปวดขามากเมื่อนั่งหรือยืนเป็นเวลานาน
- มีอาการเลือดออกจากเส้นเลือดขอด
- ผิวหนังอักเสบหรือมีแผลพุพองบริเวณผิวหนังใกล้ข้อเท้า
ภาวะแทรกซ้อนของเส้นเลือดขอด
โดยทั่วไปแล้วโรคนี้มักไม่มีภาวะแทรกซ้อนที่อันตรายมากมายใด ๆ และไม่ทำให้เสียชีวิต แต่จะส่งผลถึงความสวยงามอย่างชัดเจน จึงมีผลโดยตรงต่อการใช้โดยเฉพาะในผู้หญิง
ส่วนภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นได้นอกจากความสวยงามแล้ว คือ อาการปวดเมื่อย เจ็บ เช่นอาจทำให้เกิดอาการปวดเมื่อยขา รู้สึกขาล้าหรือหนัก ๆ บริเวณขามีอาการบวม และอาจเป็นตะคริว เหน็บชา มีขากระตุก
โดยเฉพาะเมื่อไม่มีการใช้ขาเป็นเวลานาน เช่น เวลานอน มีอาการคันขาหรือเท้าโดยเฉพาะตรงข้อเท้า อาจทำให้เกิดแผลบริเวณขาและเท้าได้ง่าย และรักษายาก หายช้า เนื่องจากการไหลเวียนของเลือดไม่ดี และถ้าแผลมีเลือดออก เลือดก็มักจะหยุดไหลช้าและออกมากเป็นพิเศษ เป็นผลมาจากความดันในเส้นเลือดดำที่สูงกว่าปกติ ในรายที่เป็นรุนแรง ผิวหนังในบริเวณนั้นอาจแตกและกลายเป็นแผลเรื้อรัง เรียกว่า “แผลจากเส้นเลือดขอด” (Varicose ulcer)
การรักษาเส้นเลือดขอด
การรักษาเส้นเลือดขอดนั้นก็เพื่อบรรเทาอาการ เพื่อลดและป้องกันภาวะแทรกซ้อน เพื่อความสวยงาม และเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดเส้นเลือดขอดมากขึ้น ซึ่งการจะรักษาด้วยวิธีใดนั้นก็ขึ้นอยู่กับลักษณะอาการและความรุนแรงของเส้นเลือดขอด ดุลยพินิจของแพทย์
การรักษาเส้นเลือดขอดแบบไม่ต้องผ่าตัด (Conservative treatment)
เป็นการรักษาอาการเบื้องต้น ป้องกันไม่ให้อาการเป็นมากขึ้น เหมาะกับคนที่มีเส้นเลือดขอดขนาดเล็กมากหรือเป็นเส้นเลือดฝอยที่ขาขนาดเล็ก ๆ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 มิลลิเมตร หรือน้อยกว่านั้น วิธีการรักษา โดยการใส่ถุงน่องสำหรับเส้นเลือดขอด (Compression stocking) ตลอดเวลา ทั้งที่ทำงานหรือทำกิจกรรมต่าง ๆ เช่น ยืน เดิน นั่ง ยกเว้นในขณะนอนที่ไม่ต้องใส่
โดยถุงน่องนี้จะมีคุณสมบัติพิเศษที่แตกต่างจากถุงน่องทั่วไป คือ ช่วยทำให้เลือดที่อยู่บริเวณขาไหลเวียนได้ดีขึ้น และในขณะที่นอนให้ยกปลายเท้าให้สูงกว่าระดับหน้าอกประมาณ 30 องศาด้วย การทำลักษณะนี้เพื่อช่วยเพิ่มการไหลเวียนของเลือดให้ดียิ่งขึ้นและช่วยให้เลือดไหลกลับสู่หัวใจได้ดีขึ้น
การใช้ถุงน่องสำหรับเส้นเลือดขอดจะมีประโยชน์สำหรับเส้นเลือดขอดในระยะเริ่มต้นหรือการใช้ร่วมภายหลังการรักษาด้วยวิธีอื่น ๆ แต่จะไม่สามารถป้องกันการเกิดหรือทำให้เส้นเลือดขอดที่มีอยู่หายไปได้
การฉีดยาเข้าเส้นเลือดดำที่ขอดเพื่อให้เส้นเลือดตีบตัน (Sclerotherapy)
วิธีนี้สามารถรักษาได้หลายอาการด้วยกัน ทั้งเส้นเลือดขอดและเส้นเลือดฝอยที่ขา การรักษาโดยการให้ยา (โดยตัวยาจะเป็นสารเคมีที่มีคุณสมบัติในการทำลายผนัง (Endothelium) ของเส้นเลือดขอด) ฉีดเข้าไปโดยตรงที่เส้นเลือดดำที่มีอาการขอดเพื่อทำให้ผนังเส้นเลือดบวมและติดกันจนเลือดไม่สามารถไหลผ่านไปได้และเกิดการแข็งตัวจนตีบตันในที่สุด
ผลลัพธ์ที่ได้คือ เส้นเลือดขอดที่โป่งพองก็จะยุบและจางหายไปเพียง 2-3 สัปดาห์ โดยยาหรือสารเคมีที่แพทย์นำมาใช้ฉีดโดยทั่วที่เป็นที่นิยมใช้ ก็มีอยู่ด้วยกันหลายชนิด แต่ชนิดที่ใช้บ่อย ๆ จะมีชื่อว่า “เอธอกซีสเครอล” (Aethoxysklerol inj) ซึ่งมีความเข้มข้นตั้งแต่ 1-3%
การผ่าตัดเอาเส้นเลือดขอดออก (Varicose vein stripping)
หากเกิดเส้นเลือดขอดลักษณะอาการรุนแรงวิธีนี้เป็นวิธีการผ่าตัดแบบดั้งเดิมและยังคงเป็นการรักษามาตรฐานในผู้ป่วยเส้นเลือดขอด โดยจะเป็นการผ่าตัดดึงเอาเส้นเลือดที่ขอดออกไปตลอดทั้งเส้นเลย วิธีนี้สามารถรักษาให้หายถาวรโดยป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำอีกได้ วิธีนี้จะเหมาะสำหรับการรักษาเส้นเลือดขอดที่มีขนาดใหญ่มากและมีขนาดยาวมาก ๆ และไม่สามารถรักษาด้วยวิธีอื่น ๆ ได้แล้ว